Những phân vân trở thành chính đáng

Không lễ hội . Ngày Quốc Khánh của người Việt mồng 2 tháng 9 thường được tổ chức tại Berlin – năm nay Đại Sứ Quán tránh tiếp khách vào ngày này. Trường hợp bắt cóc người cựu chính trị viên Trịnh Xuân Thanh tại Tiergarten  đã tạo ra sự nghi ngờ  này.

Duc D. đứng trong tiệm bán đồ ăn nhanh của anh tại Lichtenberg và đang chờ khách hàng. „ tôi cảm thấy vui khi Cảnh Sát đã bắt một tên dọ thám có can dự vào việc bắt cóc Trịnh Xuân Thanh „ , anh ta nói với phóng viên của báo TAZ và đồng thời bỏ đầy măng  vào trong chảo. „ Mật vụ Việt Nam không được hành sự trên nước Đức . Họ phải cút đi . Bọn họ chỉ làm hại những người Việt Nam đơn thuần tại Berlin „ . Ông chủ tiệm ăn nhanh này khoảng chừng trên 50 tuổi và nguyên thủy không phải là người thích chính trị . Công việc làm trong bếp đã đè nặng lên anh ta  . Thời gian rỗi rảnh ít ỏi anh ta thường tiêu khiển trước màn truyền hình , với gia đình  hay  với hội người Việt. Tuy nhiên vụ bắt cóc cựu chính trị viên người Hà Nội Trịnh Xuân Thanh  tại Berlin đã khiến cho niềm tin của anh ta bị lung lay.  Nói chính xác hơn là : sau các cuộc bàn cãi.

Trước đây 3 tuần anh ta , vốn là người đi hợp tác lao động thời Đông Đức cũ từ 1988, đã nghĩ rằng  mật vụ Việt Nam có thể có lý khi họ đi bắt cóc một người vi phạm luật pháp ở Việt Nam và đang trốn tại nước Đức. Kẻ bị bắt cóc bị cáo buộc làm thất thoát công quỹ đến cả trăm triệu. Duc D. đã tuyên bố với phóng viên báo TAZ hôm tháng 8 rằng : „ Việt Nam phải chống tham nhũng. Việt Nam phải hành động ra sao khi nước Đức không giao trả phạm nhân này ? „.

Nhưng  từ đó bỗng có vài thay đổi . Một nghi phạm bị Đức bỏ tù : một người Việt di dân sống ở Tiệp Khắc và chịu làm tay sai cho mật vụ  Việt. Khác với những kẻ có phe cánh từ Hà Nội nghi phạm này không có chế độ miễn nhiễm ngoại giao và không thể hạ cánh an toàn tại Việt Nam . Anh ta phải chịu tội trước tòa án Đức. Và có một nhân viên của Cơ Quan Liên Bang Đức về Nhập Cư và Tỵ Nạn , kẻ đã tung lên mạng thông tin xã hội những lời tuyên truyền nhiệt huyết cho Việt Nam và bảo vệ các vi phạm Nhân Quyền tại quốc gia này , đã bị sa thải khỏi chỗ làm việc.

Và: Sứ Quán Việt Nam rút lui khỏi Cộng Đồng Di Dân. Hôm nay ngày 2.9 là ngày Quốc Khánh Việt Nam. Lẽ ra như mọi khi sẽ có các quan khách Đức và những kẻ di dân có công trạng được mời tham dự lể hội tại Sứ Quán. Năm nay thì không làm lễ hội. Phải chăng Sứ Quán đang quá bận rộn?

Từ trên mười năm nay Sứ Quán Việt Nam đã tạo ra một mạng lưới tinh vi để cột chân những người di dân và để nghe ngóng tin tình báo  từ những người này. Trước đây chỉ có những hình ảnh khó chịu   do những   nhóm người di dân gửi về Hà Nội : đó là những hình ảnh  của  các thuyền nhân tỵ nạn biểu tình tại Berlin chống thể chế chính trị tại Việt Nam. Bây giờ đã thay đổi . Phần lớn mạng lưới này nằm trong các Hội đồng hương do chính Sứ Quán đỡ đầu và tạo dựng lên . Có Hội đồng hương Hải Phòng , Hội đồng hương Hà Tĩnh và vân vân.

Những người đồng hương này chăm nom sự trường tồn của Hội bằng sự liên kết với quê hương của họ. Nếu có một Ủy Viên chính trị  hay Đại diện Thương Mại đến Berlin là sẽ có một cuộc họp mặt với đồng hương tại nhà hàng trong trung tâm Đồng Xuân ở Lichtenberg , một khu chợ Á Đông  lớn ở Berlin. Người ta dùng bữa ăn chung với nhau . Có những bài diễn văn được đọc lên ca ngợi về sự đoàn kết giữa „Quê Hương „ và „ Việt Kiều yêu nước „ – một chức danh chính thức cho những người Việt hải ngoại trung thành với chế dộ ( dịch theo từng chữ : người Việt Hải ngoại yêu quê hương ) và đương nhiên sẽ có màn kêu gọi quyên tiền cho Việt Nam , gò ép người di dân đem tiền về Việt Nam đầu tư . Việt Kiều Yêu Nước được cấp dễ dàng giấy phép Nhập Cảng . Một người Việt làm nghề thông dịch bảo với phóng viên của báo TAZ : từ 3 tuần nay không có những cuộc họp mặt như thế nữa . „ Có một sự tĩnh lặng  bất thường „

Dĩ nhiên những Việt Kiều Yêu Nước này phải chứng minh sự hiện diện của mình. Viên thông dịch Dung ( tên đã được thay đổi ) đã quan sát trong những năm gần đây về những hoạt động đáng kể của  các Việt Kiều Yêu Nước trên mạng thông tin xã hội. „ Trong số đó có những người đàn bà nuôi con một mình hành nghề làm móng tay tại quận Lichtenberg . Tôi thiết nghĩ một người đàn bà như vậy lẽ ra không có thời giờ suốt ngày vào trang mạng xã hội . Nhưng có thể họ được trả tiền để làm việc này , y như những Blogger in China „ viên thông dịch phỏng đoán như vậy .

Dung đã quan sát thấy nhiều người đàn bà này  sẵn sàng nặng lời nguyền rủa trên mạng thông tin xã hội đến bất cứ một phát biểu nào cho dù chỉ phê phán  nhẹ đường lối chế độ.  „ một trong những người đàn bà này đã cho phổ biến trên mạng một cuộc biểu tình ảo của những người Việt yêu nước vào thứ hai vừa rồi  tại Berlin .  Họ đưa ra những tấm hình từ trên hai năm trước „ . Một Phát ngôn viên của Cảnh Sát đã xác nhận với phóng viên báo TAZ về sự dự đoán của Dung : Đã không có cuộc biểu tình này.

Dung cho biết rằng :tuy nhiên từ 3 tuần nay các dư luận viên nữ này đang vấp những khó khăn . „ Tôi lấy làm ngạc nhiên khi thấy những người chỉ trích nhà cầm quyền Hà Nội một cách công khai và phong phú là những người trước đây không muốn can dự vào chính trị „ . Những người tương tự như Duc D. ở Lichtenberg. Và Dung tự hỏi : „ Có phải chúng ta đang trải qua thời kỳ giải phóng những người Việt tại Berlin ra khỏi mạng lưới  tinh vi của Hà Nội ?“.

Hộp tin tức:

Ngày 2.9 là ngày Quốc Khánh Việt Nam . Đó là ngày HCM đọc bản Tuyên Ngôn Độc Lập vào ngày 2.9.1945 và đánh dấu sự chấm dứt chế độ thực dân .

Ngày lễ quan trọng này thường được tổ chức tại Berlin . Mỗi năm Đại Sứ Việt Nam mời hàng trăm đồng hương có công trạng vào Sứ Quán hay vào khách sạn để làm lễ nhà nước . Người phát ngôn năm ngoái tại buổi lễ này là bà Phó Chủ Tịch Quốc Hội Edelgard  Bulmann ( SPD ) . Năm nay buổi lễ này không được tổ chức.

14.000 người quốc tịch Việt và cũng nhiều gần bằng số người ấy là những người Đức có nguồn gốc Việt đang sống tại Berlin.  Gần 5.000 thuyền nhân đến Tây Bá Linh trong khoảng thời gian 1980. Họ vẫn luôn chỉ trích nhà cầm quyền Hà Nội và không hề có ý định ăn mừng ngày quốc khánh này .  Phần lớn những người khác thì ngược lại . Họ là những người đi hợp tác lao động thời Đông Đức cũ và thân nhân của họ, hoặc là họ là những người đến Đức trong khoảng 1990 vì lý do kinh tế.

Marina Mai

( Hoàng Thị Mỹ Lâm chuyển ngữ 2.9.17 )

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zweifel werden lauter

Keine Feier Der Nationalfeiertag der Vietnamesen am 2. September wird sonst auch in Berlin begangen – dieses Jahr aber verzichtet die Botschaft auf den Empfang. Der Fall der Entführung des Expolitikers Trinh Xuan Thanh im Tiergarten sorgt für Misstrauen

Duc D. steht in seinem Imbiss in Lichtenberg und wartet auf Kundschaft. „Ich freue mich, dass die Polizei einen Spion festgenommen hat, der an der Entführung von Trinh Xuan Thanh beteiligt gewesen sein soll“, sagt er der taz und füllt Bambussprossen in den Wok. „Der vietnamesische Geheimdienst hat in Deutschland nichts zu suchen. Die müssen alle weg. Sie schaden uns einfachen Vietnamesen nur hier in Berlin.“ Der Imbissbetreiber ist Mitte 50 und eigentlich kein Mann für harte politische Statements. Die Arbeit am Wok lastet ihn aus. Seine wenige Freizeit verbringt er vor dem Fernseher, mit der Familie und in einem vietnamesischen Verein. Doch die Entführung des Hanoier Expolitikers Trinh Xuan Thanh in Berlin hat seinen Horizont aus dem Gleichgewicht gebracht. Genauer gesagt: eher die Diskussionen danach.

Noch vor drei Wochen war der Mann, der 1988 als Vertragsarbeiter in die DDR kam, sich gar nicht sicher, ob der vietnamesische Geheimdienst nicht vielleicht doch ein recht hätte, einen Mann aus Deutschland zu entführen, der sich in Vietnam strafbar gemacht haben soll. Dem Entführten war immerhin ein Wirtschaftsdelikt im dreistelligen Millionenbereich vorgeworfen worden. Duc D. hatte Anfang August der taz gesagt: „Vietnam muss gegen Korruption vorgehen. Was soll Viet­nam tun, wenn Deutschland den Mann nicht ausliefert?“

Doch es hat sich einiges geändert seitdem. Ein Tatverdächtiger sitzt in Haft: Ein vietnamesischer Migrant, der in Tschechien lebte und für den Geheimdienst die Drecksarbeit gemacht hat. Anders als die Schlapphüte aus Hanoi hat er weder diplomatische Immunität, noch konnte er sich nach Vietnam absetzen. Er unterliegt der deutschen Gerichtsbarkeit. Und ein Mitarbeiter des Bundesamts für Migration und Flüchtlinge, der in sozialen Netzwerken eifrig Propaganda für Vietnam gemacht und Menschenrechtsverletzungen dort gerechtfertigt hatte, wurde von seinem Arbeitgeber gekündigt.

Und: Die vietnamesische Botschaft zieht sich aus der Mi­gran­ten­community zurück. Am heutigen Samstag, dem 2. September, ist in Vietnam Nationalfeiertag. Neben Bundesprominenz werden sonst dazu verdienstvolle Migranten zur Feier in die Botschaft eingeladen. In diesem Jahr wird nicht gefeiert. Hat die Botschaft zu viel mit sich zu tun?

Seit mehr als zehn Jahren spinnt die vietnamesische Botschaft ein feines Netzwerk, um die Migranten an sich zu binden und sie geheimdienstlich abzuschöpfen. Zuvor waren es eher unangenehme Bilder, die aus den Migrantengruppen nach Hanoi gesendet wurden: Bootsflüchtlinge demonstrierten in Berlin gegen die Politik in Viet­nam. Das sollte sich ändern. Größten Anteil an diesem Netzwerk haben landsmannschaftliche Vereine, bei deren Gründung die Botschaft Geburtshilfe geleistet hat. Es gibt etwa die Vereinigung der Vietnamesen aus der Provinz Haiphong, die Vereinigung der Vietnamesen aus der Provinz Ha Tinh und so fort.

Diese Landsmannschaften pflegen ein reges Vereinsleben mit Kontakten in ihre Heimatprovinz. Kommt ein Politiker oder Wirtschaftsvertreter nach Berlin, gibt es ein Treffen mit seiner Landsmannschaft in einem Restaurant im Dong-Xuan-Center in Lichtenberg, Berlins größtem Asiamarkt. Man isst gemeinsam. Es werden Reden gehalten über den Zusammenhalt zwischen „Heimat“ und „Viet Kieu Yeu Nuoc“ – ein offizieller Titel für regimetreue Auslandsvietnamesen (wörtlich übersetzt: Auslandsvietnamesen, die die Heimat lieben). Und natürlich werden Spenden für Viet­nam eingetrieben, Migranten zu Investitionen in Viet­nam gedrängt. Viet Kieu Yeu Nuoc erhalten auch gern Importgenehmigungen.

Seit drei Wochen aber gab es keine solche Treffen mehr, erzählt ein vietnamesischer Dolmetscher der taz. „Es ist ungewohnt ruhig.“

Natürlich müssen sich diese Viet Kieu Yeu Nuoc erkenntlich zeigen. So hat der Dolmetscher Dung (Name geändert) in den letzten Jahren eine erhebliche Aktivität von Viet Kieu Yeu Nuoc in sozialen Netzwerken beobachtet. „Darunter sind alleinerziehende Nageldesignerinnen aus Lichtenberg. Ich würde denken, so eine Frau sollte eigentlich keine Zeit haben, den ganzen Tag am Netz zu sitzen. Aber vielleicht wird sie ja dafür bezahlt, genau wie Blogger in China“, mutmaßt er.

Mehrere dieser Frauen, hat Dung beobachtet, würden scharf gegen jede noch so kleine regierungskritische Äußerung im Netz schießen. „Eine der Frauen hat sogar etwas von einer angeblichen Demonstration patriotischer Vietnamesen vergangenen Montag in Berlin gepostet. Sie illustrierte die Meldung mit Bildern, die mehr als zwei Jahre alt sind.“ Ein Polizeisprecher bestätigt der taz den Verdacht von Dung: Diese Demonstration hat nicht stattgefunden.

Doch, so Dung, seit drei Wochen hätten diese Propagandistinnen nicht mehr so leichtes Spiel. „Ich wundere mich, wie laut und fantasievoll Menschen jetzt die Hanoier Regierung kritisieren, die sich früher eher unpolitisch gegeben haben.“ Leute wie der Imbissbetreiber Duc D. aus Lichtenberg. Und Dung fragt sich: „Erleben wir da gerade die Befreiung der Berliner Vietnamesen aus den fein gesponnenen Netzwerken Hanois?“

Info-Kasten:

Am 2. September ist Nationalfeiertag in Vietnam. Er geht auf die Verlesung der Unabhängigkeitserklärung durch Ho Chi Minh am 2. September 1945 zurück und markiert das Ende der Kolonialherrschaft.

Ein so wichtiger Feiertag wird auch in Berlin begangen. Jedes Jahr lädt die vietnamesische Botschaft mehrere hundert verdiente Landsleute in ihr Gebäude oder in ein Hotel zur Staatsfeier ein. Rednerin im vergangenen Jahr war Bundestagsvizepräsidentin Edelgard Bulmahn (SPD). In diesem Jahr fällt die Feier aus.

14.000 vietnamesische Staatsbürger und noch einmal fast ebenso viele Deutsche mit vietnamesischen Wurzeln leben in Berlin. Rund 5.000 kamen als Bootsflüchtlinge um das Jahr 1980 herum in den Westteil der Stadt. Sie stehen der Hanoier Regierung schon immer kritisch gegenüber und hatten nie Anlass, den Nationalfeiertag zu feiern. Die meisten der anderen durchaus. Sie sind ehemalige DDR-Vertragsarbeiter und deren Angehörige, oder sie kamen in den 1990er Jahren aus wirtschaftlichen Gründen nach Deutschland.